बौद्ध स्तूप: नालासोपारा

सुमारे अडीच हजार वर्षांपुर्वी पूर्णा नामक व्यापाऱ्याने याची निर्मिती केली .पूर्वी नालासोपारा हे शूर्पारक नावाने ओळखले जात होते हा स्तुप चंदनाच्या लाकडापासुन बनविण्यात आला होता असे म्हणतात. सध्या या स्तुपाचे फक्त अवशेष पाहावयास मिळतात. या ठिकाणी तथागत भगवान गौतम बुद्धांचे भिक्षा पात्र होते . भगवान बुद्धाचे पद स्पर्श लाभलेले हे महाराष्ट्रातील एकमेव ठिकाण असावे . सम्राट अशोक याने आपला मुलगा आणि मुलगी यांना धर्म प्रसारासाठी श्री लंकेत पाठवले होते तेव्हा ते तिथे जात असताना या जागी थांबले होते असा ऐतिहासिक कागदपत्रात उल्लेख आहे .. सध्या या ठिकाणाची बरीच पडझड आणि दुर्दशा झाली आहे .. या जागेचे अजून एक महत्व म्हणजे भारतरत्न डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर सुद्धा येथे` येऊन गेले असून त्यांनी १९५५ साली या जागेवर बुद्ध पौर्णिमा जरी केली होती .. 

अजून एका मान्यतेनुसार सोपारा स्तूप स्थानिक व्यापारी अहर्ता पूर्णा यांनी गौतम बुद्ध भगवान यांच्या श्रद्धेने बांधला होता. त्या दिवसांत, सोपाराचे अहर्ता पुन्ना म्हणून ओळखले जाणारे प्रसिद्ध व्यापारी त्यांच्या व्यापाराशी संबंधित एका दौऱ्यात श्रावस्तीला गेले होते. ते गौतम बुद्धांना प्रथमच उत्तर प्रदेशमध्ये श्रावस्ती येथे भेटले. बुद्ध भगवानांकडून थेट काही प्रवचन ऐकून त्यांनी सांसारिक व्यवहारांचा त्याग करण्याचा निर्णय घेतला आणि त्याऐवजी गौतम बुद्धांकडून भिक्षू बनण्याची दीक्षा घेण्यास सुरुवात केली. अखेरीस बुद्धांनी त्यांचा संघात समावेश केला. ते बुद्धाच्या शिकवणीने प्रभावित झाले होते. गौतम बुद्धांच्या परवानगीने ते नालासोपारा येथील त्यांच्या घरी परत आले तेव्हा त्यांनी चंदन उर्फ चंदन लाकूड आणि विटांपासून सुंदर विहार बांधण्याचे काम हाती घेतले. 

भगवान बुद्धांना भेटल्यानंतर व्यापारी पूर्णाने बौद्ध धर्म स्वीकारला. नालासोपारा स्तूप बांधल्यानंतर त्यांनी गौतम बुद्धांना स्तूपाच्या उद्घाटनासाठी आमंत्रित केले. गौतम बुद्ध त्यांच्यासोबत आलेल्या ५०० भिक्षूंसह नालासोपारा येथे ७ दिवस राहिले. गौतम बुद्धांकडूनही लोकांना बौद्ध धर्माची दीक्षा दिली.

येथे उत्खनन करण्यात आले तेंव्हा गौतम बुद्धांच्या भिक्षापत्राचे 13 तुकडे येथे सापडले. यावरून हे सिद्ध होते की गौतम बुद्धांनी स्वतः सोपारा स्तूपाला भेट दिली होती. दुर्दैवाने, ते आता लंडनमधील ब्रिटिश संग्रहालयाच्या ताब्यात आहे. प्राचीन इतिहासाची आवड असणाऱ्या इतिहास प्रेमींनी आवर्जून भेट द्यावं असं हे ऐतिहासिक आणि पवित्र ठिकाण आहे.